Η αιτιολογία του συνδρόμου του ευερέθιστου εντέρου είναι πολύπλοκη και δύσκολα κατανοητή και απασχολεί την Ιατρική από τον 19ο αιώνα. Παρά την πολύπλευρη ερευνητική προσπάθεια δεν υπάρχει μέχρι σήμερα μια πειστική αιτιολογική ερμηνεία. Ενοχοποιούνται διάφοροι παράγοντες, όπως διαταραχή της κινητικότητας του εντέρου, ψυχολογικοί παράγοντες, δυσανεξία σε κάποιες τροφές, πιθανή επίδραση λοιμώξεων του εντέρου. Οι διαιτητικοί παράγοντες κατέχουν σημαντική θέση στην πρόκληση του συνδρόμου. Υπάρχουν δύο κύριες κατηγορίες ασθενών:
- Άτομα που δεν ανέχονται διαιτητικές αλλαγές ως προς την ποσότητα της τροφής, δηλαδή μεγάλα γεύματα ανεξαρτήτως συστάσεως προκαλούν συμπτώματα
- Άτομα που παρουσιάζουν δυσανεξία σε ορισμένες τροφές, όπως όσπρια, λαχανικά, γάλα, γαλακτοκομικά προϊόντα, καφές, σοκολάτα, ξηροί καρποί κτλ. Υπάρχουν ενδείξεις συσχέτισης του συνδρόμου με λοιμώξεις του εντέρου από μικρόβια ή ιούς. Η έναρξη των συμπτωμάτων του ευερέθιστου εντέρου συμπίπτει μετά από επεισόδιο γαστρεντερίτιδας σε ποσοστό 15-20% των ασθενών.
Τέλος, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα δεδομένα, υπάρχει διαταραχή των νεύρων και των μυών που ελέγχουν τη λειτουργία του εντέρου. Η φυσιολογική γαστρεντερική λειτουργία είναι το αποτέλεσμα της συνεργασίας μεταξύ του εντερικού νευρικού συστήματος, του αυτόνομου νευρικού συστήματος και του κεντρικού νευρικού συστήματος. επικοινωνία μεταξύ αυτών των συστημάτων γίνεται με διάφορους νευροδιαβιβαστές που λειτουργούν σαν αγγελιοφόροι, με κυριότερο εκπρόσωπο την σεροτονίνη, η οποία συμμετέχει στην κινητικότητα και στη εκκριτική λειτουργία του εντέρου καθώς επίσης και στην αντίληψη του πόνου. Τα συμπτώματα εμφανίζονται όταν υπάρχει διαταραχή, στη λειτουργική σχέση αυτών των συστημάτων.
Η επικρατέστερη άποψη είναι ότι οι ασθενείς που πάσχουν από σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, φαίνεται να έχουν αυξημένη αντίληψη των επώδυνων ερεθισμάτων. Έτσι αντιλαμβάνονται τον πόνο ακόμα και σε άπλα ερεθίσματα, όπως σε ήπια διάταση του εντέρου, συμπτώματα που σε άλλους ανθρώπους δεν θα ήταν αντιληπτά.
Ο ρόλος του στρες
Οι ψυχολογικοί παράγοντες έχουν ενοχοποιηθεί στην αιτιολογία του συνδρόμου. Μεγάλος αριθμός των ασθενών που ζητά ιατρική βοήθεια, στα πλαίσια της αντιμετώπισης των συμπτωμάτων του ευερέθιστου εντέρου, πάσχει από άγχος, κατάθλιψη, υστερία και άλλα ψυχιατρικά νοσήματα. Το στρες όμως δεν σχετίζεται αιτιολογικά με το ευερέθιστο έντερο. Προκαλεί όμως έξαρση των επεισοδίων και των συμπτωμάτων του ευερέθιστου εντέρου σε ασθενείς που πάσχουν από το σύνδρομο.
ΣυμπτώματαΤα συχνότερα συμπτώματα της νόσου είναι:
• Πόνος ή δυσανεξία στην κοιλιά που υποχωρούν μετά την κένωση
• Μετεωρισμός (φούσκωμα στην κοιλιά) ιδιαίτερα μετά το φαγητό
• Διάρροια ή δυσκοιλιότητα ή εναλλαγές διάρροιας με δυσκοιλιότητα
• Αίσθημα ατελούς κένωσης
• Παρουσία βλέννης στις κενώσεις
Τα κριτήρια που έχουν θεσπιστεί και που βοηθούν στη διάγνωση του συνδρόμου είναι ο υποτροπιάζων πόνος ή ενόχληση στην κοιλιά για τουλάχιστον 3 μήνες (όχι απαραίτητα συνεχόμενους) το τελευταίο έτος. Ο πόνος πρέπει να συνδυάζεται τουλάχιστον με 2 από τα εξής κριτήρια:
• Ο πόνος να υποχωρεί μετά τις κενώσεις
• Κατά την έναρξη του πόνου να υπάρχουν συχνότερες κενώσεις
• Κατά την έναρξη του πόνου να υπάρχουν κενώσεις χαλαρότερης συστάσεως ως προς τη μορφή
Αξίζει να σημειωθεί ότι ορισμένα συμπτώματα λανθασμένα έχουν συνδεθεί με το σύνδρομο του ευερέθιστου εντέρου. Αυτά είναι: πυρετός, ανορεξία, απώλεια βάρους, πόνος που ξυπνά τον άρρωστο, αίμα στις κενώσεις, έναρξη των συμπτωμάτων μετά την ηλικία των 50 ετών. Τα συμπτώματα αυτά παραπέμπουν σε άλλη νόσο και πρέπει να διερευνώνται.
Διάγνωση - Εξετάσεις
Η διάγνωση βασίζεται στα συμπτώματα του ασθενή, με βάση τα κριτήρια διάγνωσης, και επιβεβαιώνεται με τις εξετάσεις που γίνονται από τον γαστρεντερολόγο, οι οποίες είναι αρνητικές για παθολογικά ευρήματα. Το ευερέθιστο έντερο, όπως ειπώθηκε, είναι μια λειτουργική πάθηση του εντέρου και δεν οφείλεται σε οργανικό αίτιο. Επομένως η διάγνωση είναι έμμεση «εξ αποκλεισμού», αφού δηλαδή αποκλειστεί η περίπτωση ύπαρξης άλλης οργανικής νόσου. Οι εξετάσεις που πρέπει να γίνουν είναι:
? Αιματολογικός έλεγχος
? Καλλιέργειες κοπράνων για μικρόβια και παράσιτα
? ‘Ελεγχος του παχέος εντέρου με κολονοσκόπηση, υπερηχογράφημα κοιλίας ή σπανιότερα με αξονική τομογραφία κοιλίας
Αντιμετώπιση
Πρέπει να τονιστεί ότι πρόκειται για χρόνια κατάσταση, με εξάρσεις και υφέσεις, και η αντιμετώπιση της πρέπει να εξατομικεύεται, διότι δεν διαθέτουμε το φάρμακο για τη θεραπεία της. Κυρίαρχο ρόλο στην αντιμετώπιση της παίζει η σχέση εμπιστοσύνης του ιατρού με τον ασθενή και η κατανόηση από τον ασθενή της καλοήθους φύσης της νόσου και της άριστης μακροχρόνιας πρόγνωσης. Η περαιτέρω προσέγγιση περιλαμβάνει τις διαιτητικές τροποποιήσεις και τη φαρμακευτική αγωγή. Οι περιπτώσεις που δεν θα ανταποκριθούν με τη δίαιτα, αντιμετωπίζονται με φαρμακευτική αγωγή, ανάλογα με τα συμπτώματα, όχι όμως πάντα ικανοποιητικά. Χορηγούνται αντιχολινεργικά - σπασμολυτικά φάρμακα που αντιμετωπίζουν τον κοιλιακό πόνο, αντικαταθλιπτικά φάρμακα τα οποία έχουν και αναλγητικές ιδιότητες ανεξάρτητα από την επίδραση τους στην ψυχική διάθεση, αγχολυτικά φάρμακα, ανταγωνιστές της σεροτονίνης, ενώ πρόσφατα χρησιμοποιήθηκαν κάποια αντιβιοτικά (ριφαξιμίνη) και αναμένουμε τα αποτελέσματα.
Σε δύσκολες περιπτώσεις έχουν χρησιμοποιηθεί ψυχοθεραπεία και υπνοθεραπεία με ικανοποιητικά κατά περίπτωση αποτελέσματα.
Αλλαγές στη διατροφή
Η αλλαγή των διατροφικών συνηθειών αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων του ευερέθιστου εντέρου. Όπως ειπώθηκε η αντιμετώπιση εξατομικεύεται ανάλογα με τα συμπτώματα. Η διακοπή της λήψης γάλακτος και γαλακτοκομικών προϊόντων μπορεί να είναι η θεραπεία σε όσους έχουν ανεπάρκεια λακτάσης (ενός ενζύμου που διασπά την λακτόζη του γάλακτος). Σε ασθενείς που προέχει ο μετεωρισμός (φούσκωμα) συνιστάται η διακοπή τροφών και υγρών που παράγουν αέρια (όσπρια, λαχανικά, ξηροί καρποί, κρεμμύδια, αεριούχα ποτά, αναψυκτικά, καφεΐνη, φρουκτόζη κτλ). Σε ασθενείς που προέχει η δυσκοιλιότητα η χορήγηση φυτικών ινών μπορεί να βοηθήσει αλλά χρειάζεται προσοχή διότι υπάρχει πιθανότητα να επιδεινώσουν τυχόν συνυπάρχοντα μετεωρισμό. Συστήνεται η σταδιακή έναρξη με μικρές ποσότητες. Σε ασθενείς που κυριαρχεί η διάρροια οι τροφές χωρίς υπόλειμμα, δηλαδή χωρίς φυτικές ίνες, μπορεί να βοηθήσουν.
Το μεγαλύτερο ποσοστό των ασθενών ανταποκρίνεται ικανοποιητικά σε αυτές τις διατροφικές τροποποιήσεις και σταδιακά σε περιόδους ύφεσης μπορεί να επαναχορηγηθούν τα λεγόμενα ‘’απαγορευμένα’’ τρόφιμα και ανάλογα με τα συμπτώματα να αποσύρονται εκ νέου.
Ο ρόλος της άσκησης στην αντιμετώπιση του συνδρόμουΗ άσκηση και γενικότερα η σωματική δραστηριότητα έχουν θέση στην αντιμετώπιση του συνδρόμου. Αυτό συμβαίνει διότι αφενός βοηθούν στην κινητικότητα και την καλή λειτουργία του εντέρου με βελτίωση του πόνου και του μετεωρισμού και αφετέρου προκαλούν ευεξία και επομένως μείωση του στρες και του άγχους, τα οποία όπως ειπώθηκε προάγουν την έξαρση των επεισοδίων του ευερέθιστου εντέρου.
